Tónlist borgar sig

Menning borgar sig. Þessi hversdagslega staðhæfing kann stundum að hljóma eins og ákall listafólks um opinberan fjárstuðning, en fleira hangir á spýtunni. Ákallið – að svo miklu leyti sem málið snýst um ákall – styðst við sterk reynslurök. Rannsóknir hagfræðinga fyrr og nú renna styrkum stoðum undir þá skoðun að menning borgar sig. Hér eru rökin.

Byrjum í Þýzkalandi. Nýleg rannsókn hagfræðinga í tengslum við Háskólann í München leiðir til þeirrar niðurstöðu að blómlegt menningarlíf og menningarstofnanir hafi sterkt aðdráttarafl gagnvart faglærðu starfsfólki. Ekki bara það, segja höfundarnir: Áhrifin berast út. Á þeim stöðum þar sem menningarlíf laðar til sín faglært starfsfólk og þá um leið fyrirtæki sem þurfa á slíku starfsafli að halda, þar verður einnig til kjörlendi fyrir ófaglært starfsfólk. Hátt hlutfall faglærðra hneigist til að hækka laun bæði faglærðra og ófaglærðra starfsmanna. Allir njóta eldanna.

Niðurstaða hagfræðinganna hvílir á vandlegri athugun á vinnumarkaði í þeim fjölmörgu bæjum og borgum Þýzkalands þar sem óperuhús hafa verið starfandi samfleytt frá því fyrir aldamótin 1800. Og viti menn: Á þessum stöðum er tiltölulega fleira faglært starfsfólk en annars staðar og laun bæði faglærðra og ófaglærðra starfsmanna eru hærri þar en annars staðar. Hér höfum við klassískt dæmi um það sem hagfræðingar kalla úthrif (e. externalities) og eiga þá m.a. við ýmsa efnahagsstarfsemi sem orkar langt út fyrir raðir þeirra sem að henni standa.

Þegar úthrifum er til að dreifa hefur almannavaldið ástæðu til afskipta. Ríki og byggðir halda úti skólum um allan heim vegna þess að miklu fleiri njóta ávaxta skólagöngunnar en þeir einir sem sækja skólana. Einkaframtaki er af þessum sökum hvergi á byggðu bóli treyst fyrir menntakerfinu nema í aukahlutverki. Væri einkaframtakið eitt um hituna væri miklu minni menntun í boði en þjóðfélagið þarf á að halda. Sama máli gegnir um heilbrigði, vísindi og listir. Þjóðverjar halda öllum sínum óperuhúsum gangandi með tillagi úr almannasjóðum og hafa gert í meira en 200 ár þar eð þeir vita og skilja að tónlistin skilar sér langt út fyrir veggi óperuhúsanna. Tónlistin borgar sig.

Hugmyndin um úthrif tónlistar er náskyld hugmyndinni um gildi borga, þyrpinga og þéttbýlis. Þyrpingar eru hagkvæmar vegna hagræðisins sem fylgir þéttbýli. Sílíkondalur í Kaliforníu er gott dæmi. Þar vilja tölvufyrirtæki gjarnan koma sér fyrir af því að þar eru svo mörg slík fyrirtæki á fleti fyrir. Þau vilja neyta nábýlisins. Sækjast sér um líkir, segir máltækið. Sömu sögu er að segja um Hollywood sunnar í Kaliforníu, samþjöppun indverskrar kvikmyndagerðar í Bollywood nálægt Múmbaí (þar eru nú gerðar þúsund myndir á ári á móti 500 í Hollywood) og þannig áfram land úr landi.

Tónlistarskólahald í Reykjavík og víða um land er nú í uppnámi vegna fjárskorts sem rekja má til ágreinings milli ríkis og sveitarfélaga um verkaskiptingu. „Ef það verður ekkert gert í málunum þá er vandséð hvernig tónlistarskólar í Reykjavík geti haldið áfram starfsemi sinni“, sagði Þórunn Guðmundsdóttir, stjórnarmaður Samtaka tónlistarskóla í Reykjavík, hér í blaðinu fyrir nokkrum dögum. Í fréttinni kemur fram að Tónlistarskólinn í Reykjavík hefur stefnt borginni fyrir vangoldin kennslulaun. „Við erum bara í algjörum vandræðum,“ segir Gunnar Guðbjörnsson, skólastjóri Söngskóla Sigurðar Demetz. „Ef peningurinn kemur ekki fljótt þá þurfum við að loka skólanum“, segir Gunnar.

Tónlistarskólarnir í Reykjavík og víða um landið hafa skilað miklum árangri. Fyrir 50 árum voru skráðir nemendur þar um 1.000. Nú eru þeir um 16.000. Tónlistarskólarnir eru bakhjarl og hryggjarstykki tónlistarlífsins sem er snar þáttur þjóðlífsins og skilar þjóðarbúinu að auki miklum verðmætum eins og Ágúst Einarsson prófessor lýsir vel í bók sinni Hagræn áhrif tónlistar. Blómlegt tónlistarlíf vitnar um ágæti tónlistarskólanna og er mikilvæg forsenda þess að fólk sem á annarra kosta völ kæri sig um að búa á Íslandi.

Söngskólinn í Reykjavík, Söngskóli Sigurðar Demetz, Tónlistarskóli FÍH og Tónlistarskólinn í Reykjavík munu verða sérstaklega illa úti takist ekki að leysa vandann í tæka tíð þar eð þessir skólar eiga mest undir því að ríkisvaldið standi í stykkinu. Í þessum fjórum skólum er lítill hluti nemenda í grunnnámi í söng sem borgin styður líkt og nám á miðstigi í hljóðfæraleik, en nám á miðstigi í söng og á framhalds- og háskólastigi í tónlist yfirleitt er háð framlagi ríkisins. Samvinnu og verkaskiptingu tónlistarskólanna og Listaháskólans er sjálfsagt að endurskoða eins og Tryggvi M. Baldvinsson deildarforseti í Listaháskólanum lýsti eftir hér í blaðinu fyrir nokkru.

Íslenzk menning rís einna hæst í tónlist á okkar dögum. Við þurfum að rækta það verðmæta starf sem unnið hefur verið í tónlistarskólunum frekar en að láta það lognast út af vegna ágreinings milli stjórnmálamanna um verkaskiptingu.

(Rétt er að taka fram að höfundur situr í stjórn Söngskólans í Reykjavík.)