Þegar allt snýr öfugt
Undarlegir hlutir gerast nú á vettvangi stjórnmálanna. Leyndarhyggjan umlykur landið sem jafnan fyrr. Seðlabankinn þumbast gegn frómum óskum um að birta hljóðrit af símtali, sem miklu skiptir til að upplýsa lykilatvik í aðdraganda hrunsins. Hið eina, sem er óvenjulegt í þessu tilviki, er, að nú er það Alþingi, sem biður um hljóðritið, en fær það ekki.
Hitt er að sönnu algengt, að Alþingi haldi upplýsingum leyndum langt umfram eðlileg viðmið utan úr heimi eins og kom í ljós eftir hrun. Frumvarp Eyglóar Harðardóttur alþingismanns um, að birtar verði upplýsingar um, hverjir hafa fengið afskrifaðar skuldir yfir 100 mkr. í bönkunum, náði ekki fram að ganga á Alþingi. Fram kemur í skýrslu Rannsóknarnefndar Alþingis (2. bindi, bls. 200-201), að tíu alþingismenn skulduðu bönkunum hver um sig 100 mkr. eða meira, þegar bankarnir hrundu, sumir miklu meira. Meðalskuld þessara tíu þingmanna við bankana var 900 mkr. Enn hefur ekki verið upplýst, hversu farið var með þessar skuldir alþingismannanna tíu. Hver getur tekið mark á slíkum þingmönnum í umræðum um bankamál? – einn brýnasta þátt efnahagsmálanna eins og sakir standa.
Þessar upplýsingar skipta máli vegna þess, að bankarnir hafa látið bera varnarlausa viðskiptavini út af heimilum sínum í stórum stíl vegna erfiðleika við að greiða af stökkbreyttum lánum. Bankaleynd á rétt á sér að vissu marki, en henni má ekki misbeita til að mismuna viðskiptavinum bankanna. Í bönkum eins og annars staðar eiga allir að sitja við sama borð. Það er rauði þráðurinn í nýrri stjórnarskrá, sem bíður nú lokaafgreiðslu á Alþingi. Nýju stjórnarskránni er m.a. ætlað að tryggja almenningi aðgang að opinberum upplýsingum, nema þær varði þjóðaröryggi eða viðkvæma persónuhagi svo sem heilsufar.
Því eru þessi nýlegu leyndardæmi rifjuð upp hér, að stjórnmálamenn á Alþingi gæla nú upphátt og fyrir opnum tjöldum við að ganga gegn skýrum úrslitum þjóðaratkvæðagreiðslunnar um nýja stjórnarskrá 20. október 2012.
Rifjum upp forsöguna. Bankarnir hrundu. Hrunstjórnin hrökklaðist frá völdum eftir kröftug mótmæli á Austurvelli og víðar. Mótmælendur voru þverskurður þjóðarinnar, fólk á öllum aldri. Ein krafa þeirra var um nýja stjórnarskrá. Ný ríkisstjórn Samfylkingar og VG gekk með stuðningi Framsóknar að þessari kröfu, enda hafði Alþingi vanrækt ítrekuð fyrirheit um endurskoðun stjórnarskrárinnar í nærfellt 70 ár. Fyrst var skipuð stjórnlaganefnd. Hún kvaddi saman 950 manna þjóðfund til að leggja grunninn að nýrri stjórnarskrá. Allir Íslendingar 18 ára og eldri höfðu jafna möguleika á að veljast til setu á þjóðfundi. Sjálfstæðismenn á þingi gerðu strax lítið úr þjóðfundinum, þótt þeir ættu frumkvæði að honum; sennilega líkaði þeim ekki niðurstaða þjóðfundarins. Næst var kosið til Stjórnlagaþings. Hæstiréttur úrskurðaði kosninguna ógilda, þótt hann skorti lagaheimild til þess eins og ég hef ásamt öðrum lýst á prenti. Átta af níu dómurum í réttinum á þeim tíma höfðu tekið við skipun í embætti úr hendi dómsmálaráðherra Sjálfstæðisflokksins. Alþingi skipaði í stjórnlagaráð þá 25 fulltrúa, sem flest atkvæði fengu í kosningunni til stjórnlagaþings. Stjórnlagaráð samdi frumvarp í því sem næst fullu samræmi við niðurstöður þjóðfundarins og samþykkti það einum rómi með 25 atkvæðum gegn engu. Sjálfstæðismenn vefengdu umboð Stjórnlagaráðs eins og Alþingi væri ekki heimilt að skipa ráðið og kölluðu ráðið jafnvel „ólöglegt“.
Alþingi bauð kjósendum til þjóðaratkvæðis um frumvarpið, og þar sögðust 67% kjósenda styðja frumvarpið sem grundvöll að nýrri stjórnarskrá. Sjálfstæðismenn kölluðu þjóðaratkvæðagreiðsluna „skoðanakönnun“ til að gera lítið úr henni og eignuðu sér ógreidd atkvæði. Alþingi hefur kosið að gera tiltölulega lítils háttar breytingar á frumvarpinu eftir að hafa ráðfært sig við fjölda innlendra og erlendra sérfræðinga. Frumvarpið eru nú fullbúið í endanlegri gerð að loknum einhverju lengstu umræðum, sem nokkurn tímann hafa farið fram um nokkurt mál á Alþingi.
Fyrir liggur, að 32 þingmenn af 63 hafa lýst því yfir, að þeir muni „virða vilja kjósenda og greiða atkvæði með nýju stjórnarskránni áður en Alþingi lýkur störfum fyrir kosningar“, sjá 20.oktober.is. Í þessum 32ja þingmanna hópi eru 17 af 19 þingmönnum Samfylkingar, allir nema nýkjörinn formaður flokksins og forseti Alþingis. Formaðurinn hefur ásamt tveim öðrum flutt tillögu um frestun málsins fram á næsta þing, sem ber dauðann í sér, og þingforsetinn gælir við að trampa á þjóðarviljanum með því að slíta Alþingi, áður en til afgreiðslu málsins kemur. Þau virðast líta á stjórnarskrármálið sem hvert annað þingmál og skeyta í engu um niðurstöðu þjóðaratkvæðagreiðslunnar 20. október.
En þau eru í minni hluta í eigin flokki, meðal þjóðarinnar og einnig á Alþingi og mega því ekki með nokkru móti fá að ráða ferðinni. Hvernig eiga kjósendur að geta treyst loforðum þingmanna um bindandi þjóðaratkvæði um væntanlegan ESB-samning, ef úrslit þjóðaratkvæðagreiðslunnar um nýja stjórnarskrá 2012 verða að engu höfð? Telji þingmeirihlutinn að baki nýrrar stjórnarskrár rétt að taka tillit til óska sjálfstæðismanna á þingi þrátt fyrir allt, sem á undan er gengið, er hægt að halda nýja þjóðaratkvæðagreiðslu um endanlega gerð frumvarpsins. Ekki tóku þó sjálfstæðismenn á Alþingi slíkt tillit til framsóknarmanna, sem börðust af hörku gegn stjórnarskrárbreytingunum 1942 og 1959 til að verja hagsmuni sína.