Stórt lán? Til hvers?

Efnahagsástandið er í ólestri eina ferðina enn. Verðbólgan æðir áfram, þótt ríkisstjórnin hafi sett sér það höfuðmarkmið að halda henni í skefjum. Bankar og ýmis fyrirtæki segja upp fólki í stórum stíl. Skuldir þjóðarinnar hanga á bláþræði yfir höfði hennar, erlendar skuldir jafnt sem innlendar. Innlendu skuldirnar halda áfram að þyngjast vegna verðbólgunnar, enda er mikill hluti þeirra verðtryggður. Erlendu skuldirnar þyngjast einnig sjálfkrafa, þegar krónan fellur. Laun almennings eru hvorki verðtryggð né gengistryggð.

Ríkisstjórnin, einkum fyrri stjórn, en einnig hin, sem tók við völdum fyrir ári, ber höfuðábyrgð á ástandinu. Stjórn ríkisfjármála hefur verið veik. Ríkissjóður kemur nær tómur út úr uppsveiflu undangenginna ára. Stjórn peningamála hefur einnig verið í molum, úr því að Seðlabanki Íslands er enn sem fyrr eins og herfang í sjálftökubraski stjórnmálastéttarinnar án tillits til þess, að bankinn hefði ella getað haldið aftur af verðbólgunni og stuðlað að stöðugleika fjármálakerfisins, hefði honum verið sæmilega stjórnað. Enginn stjórnmálaflokkur andmælti sjálfsráðningu núverandi aðalbankastjóra fyrir fáeinum misserum, og enginn þeirra hefur heldur mótmælt ofurlaunakjörum bankastjóranna, en þeir þrír kosta skattgreiðendur meira fé á hverju ári en öll hagfræðimenntun í Háskóla Íslands. Aðalbankastjórinn á samkvæmt eftirlaunalögunum frá 2003 kost á fullum eftirlaunum í ofanálag eftir langan ráðherradóm. Engin árangurstenging þar.

Ég nefndi á þessum stað 9. september 2004, að forréttindi, sem menn hafa skammtað sér sjálfir eða látið aðra skammta sér, er hægt að taka af þeim aftur með fullum og fyrirvaralausum rétti. Ég sagði: „Ef stjórnarmeirihlutinn á Alþingi tæki t.d. upp á því að gefa forsætisráðherra Þingvelli eða Skarðsbók í kveðjuskyni með þökkum fyrir vel unnin störf, þá gæti nýtt Alþingi snúið við blaðinu án þess að bæta ráðherranum skaðann.“ Nú tefla ráðherrar og þingmenn fram eignarréttarákvæði stjórnarskrárinnar til varnar eftirlaunalögunum illræmdu, sem þeir settu handa sjálfum sér 2003 og hafa ekki enn fengizt til að breyta.

Óstjórn efnahagsmálanna lýsir sér meðal annars í því, að ítrekuðum tillögum til Seðlabankans og ríkisstjórnarinnar um að efla gjaldeyrisforðann í góðærinu var ekki sinnt. Nú loksins eftir dúk og disk rjúka menn upp til handa og fóta og kunna þá ekki önnur ráð en að taka lán í útlöndum til að auka forðann. Seðlabankinn veitti fyrir fáeinum vikum rangar upplýsingar um aðgang bankans að lánsfé frá norrænum seðlabönkum og hefur nú viðurkennt ósannindin í verki með því að gera eða láta gera fyrir sig sérstakan samning um slíkan aðgang. Nýr samningur hefði verið óþarfur, ef fyrri yfirlýsing bankans um málið hefði reynzt rétt.

Seðlabankanum er að svo stöddu varla treystandi fyrir aðgangi að gjaldeyrisforða annarra seðlabanka eða auknum forða yfirleitt með þeim skuldbindingum, sem þá væru lagðar á íslenzka skattgreiðendur. Þetta stafar af því, að Seðlabankinn virðist ekki hafa myndað sér skoðun á því, hvort krónan er nú of hátt skráð eða of lágt. Bankinn lét í fyrstu eins og gengisfall úr hæstu hæðum, þegar dollarinn kostaði innan við 60 krónur og evran innan við 90, væri óþokkabragð af hálfu erlendra vogunarsjóða og heimtaði rannsókn. Bankinn gerði þó enga tilraun til að draga úr gengisfallinu með því að ganga á gjaldeyrisforðann og viðurkenndi í reynd, að gengisfallið var eðlilegt.

Alþjóðagjaldeyrissjóðurinn lýsti þeirri skoðun í nýlegri skýrslu, að gengi krónunnar þyrfti að lækka mun meira en orðið er. Ég er sama sinnis. Seðlabankinn þarf að horfast í augu við hágengisvandann, sem hefur langtímum saman legið eins og mara á útflutningsatvinnuvegunum og staðið iðnaði, verzlun og þjónustu stórlega fyrir þrifum. Sú hætta vofir yfir landinu, að Seðlabankinn reyni í næstu gengislækkunarhrinu að aftra óumflýjanlegu falli krónunnar til að halda aftur af verðbólgunni með því að eyða nýauknum gjaldeyrisforða. Bankastjórn Seðlabankans veldur ekki lögbundnu hlutverki sínu, hvorki því að stuðla að stöðugu verðlagi né hinu að stuðla að virku og öruggu fjármálakerfi. Seðlabankinn stóð með tvær hendur tómar, þegar viðskiptabankarnir þurftu á sýnilegum bakhjarli að halda. Bankarnir stóðu því berskjaldaðir og birtust umheiminum sem hinir einu í Evrópu án aðgangs að þrautalánveitenda í gjaldgengri mynt. Ef bankastjórn Seðlabankans fæst ekki til að segja af sér af sjálfsdáðum, þarf Alþingi að leysa hana frá störfum.