Samstaða lýðræðisflokkanna: Taka tvö
Við upphaf heimsstyrjaldarinnar 1939 hófst fyrir luktum dyrum undirbúingur að gerð nýrrar stjórnarskrár Íslands. Þetta var gert að frumkvæði Sveins Björnssonar, sendiherra og síðar forseta Íslands, og Hermanns Jónassonar forsætisráðherra í samstjórn Framsóknarflokks, Sjálfstæðisflokks og Alþýðuflokks 1939-1942. Til verksins fengu þeir þrjá dómara í Hæstarétti (Einar Arnórsson, Gizur Bergsteinsson og Þórð Eyjólfsson) auk Bjarna Benediktssonar prófessors í lögum. Fjórmenningunum var falið að leggja aðeins til „þær breytingar á stjórnarskránni, sem leiðir af niðurfalli dansk-íslenzkra sambandslaga og af því, að forseti kemur í stað konungs“. Alþingi staðfesti verklagið. Í apríl 1943 lagði stjórnarskrárnefnd fram frumvarp að nýrri stjórnarskrá nær óbreytt frá þeim drögum, sem dómararnir þrír og Bjarni Benediktsson höfðu samið þrem árum áður.
Allir flokkar á Alþingi voru á einu máli um, að frumvarp stjórnarskrárnefndarinnar 1943 væri aðeins til bráðabirgða. Eysteinn Jónsson, Framsóknarflokki, sagði 17. janúar 1944: „Við megum ekki taka upp í lög um lýðveldisstjórnarskrá annað en það sem stendur í beinu sambandi við stofnun lýðveldis í stað konungdæmis … Síðan eigum við að vinna af kappi að því að endurskoða stjórnarskrána í heild …“ Stefán Jóhann Stefánsson, Alþýðuflokki, sagði 25. febrúar: „er það skoðun allrar nefndarinnar að vinna beri hið bráðasta að því að fram fari gagnger endurskoðun á stjórnarskránni“. Jakob Möller, einn stofnenda Sjálfstæðisflokksins, sagði 26. febrúar: „Þessi fyrirhugaða stjórnarskrá … er hugsuð og í rauninni yfirlýst sem hrein bráðabirgðastjórnarskrá, þ.e.a.s., jafnframt því sem hún er samþykkt er gert ráð fyrir að stjórnarskrá ríkisins í heild verði tekin til gagngerðrar endurskoðunar á næstu árum.“ Sigfús Sigurhjartarson, Sósíalistaflokki, sagði 8. marz: „… þegar hafa verið gerðar ráðstafanir til þess að endurskoða stjórnarskrána …“
Ný ríkisstjórn tók við völdum haustið 1944, nýsköpunarstjórn Sjálfstæðisflokks, Sósíalistaflokks og Alþýðuflokks, undir forsæti Ólafs Thors, formanns Sjálfstæðisflokksins. Í stjórnarsáttmála hennar var lofað gagngerum breytingum á stjórnarskránni „eigi síðar en síðari hluta næsta vetrar“. Í breyttri stjórnarskrá yrðu „ótvíræð“ ákvæði um réttindi allra til atvinnu, almannatrygginga og menntunar, „jafn kosningaréttur“ tryggður og sett „skýr fyrirmæli um verndun og eflingu lýðræðisins“. Sumarið 1945 var Gunnar Thoroddsen, þingmaður Sjálfstæðisflokksins og prófessor í lögum, skipaður framkvæmdastjóri stjórnarskrárnefndar.
Nýsköpunarstjórnin fór frá 1947 án þess að endurskoða stjórnarskrána. Síðar það ár var skipuð ný stjórnarskrárnefnd, en hún skilaði engum tillögum til breytinga, ekki frekar en aðrar slíkar nefndir síðar. Að vísu flutti Gunnar Thoroddsen, þá orðinn forsætisráðherra og formaður stjórnarskrárnefndar, frumvarp í eigin nafni um endurskoðun stjórnarskrárinnar 1983, nær fjórum áratugum eftir að það átti að gerast „síðari hluta næsta vetrar“, en frumvarp hans náði ekki fram að ganga frekar en aðrar slíkar tilraunir. Þar koma við sögu margir merkir menn, sem voru staðráðnir í að ljúka verkinu, en hik, sundurlyndi og tregða höfðu alltaf að lokum sigur þrátt fyrir góðan hug.
Það var ekki fyrr en eftir hrun og búsáhaldabyltinguna í byrjun árs 2009, að skriður komst loksins á málið. Fólkið á Austurvelli heimtaði nýja stjórnarskrá. Þjóðfundurinn 2010 tók undir kröfuna. Fullbúið frumvarp Stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár hefur nú legið fyrir þingi og þjóð í bráðum tíu mánuði og bíður þess, að þingið kynni frumvarpið vel fyrir þjóðinni svo sem lög mæla fyrir um og þjóðin fái síðan að taka afstöðu til frumvarpsins í almennri atkvæðagreiðslu eins og Alþingi hefur lofað. Einn helzti sérfræðingur heimsins í nýjum evrópskum stjórnarskrám, Jon Elster prófessor í Kólumbíaháskólanum í New York, lýsti þeirri skoðun í Silfri Egils á sunnudagunn var, að frumvarpið sé „afbragðsgott“ og á því séu engir áberandi meinbugir eða hnökrar.
Allsherjarendurskoðun stjórnarskrárinnar, sem allir flokkar á Alþingi sáu fyrir sér allan lýðveldistímann, hefur aldrei farið fram, þótt ýmsar frekar smávægilegar breytingar hafi verið á henni gerðar sjö sinnum. Til að tryggja einingu þjóðarinnar við lýðveldisstofnunina 1944 ákvað Alþingi að lögfesta lítt breytta stjórnarskrá til bráðabirgða, en endurskoða hana síðan við fyrstu hentugleika. Enda mátti ennþá sjá, að stjórnarskráin hafði að miklum hluta verið samin í danska kansellíinu 1849, eins og Jón forseti sagði um hana á sínum tíma. Í þessu ljósi þarf að skoða frumvarp Stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár og örvæntingarfullt málþóf sjálfstæðismanna á Alþingi gegn frumvarpinu og gegn lýðræðinu. Góðir sjálfstæðismenn: Standið nú ekki í vegi fyrir vilja þings og þjóðar. Frumvarpi Stjórnlagaráðs er öðrum þræði ætlað að efna loforð Ólafs Thors, Bjarna Benediktssonar og Gunnars Thoroddsen.