Orð skulu standa
Lögþingið í Færeyjum hefur legið yfir frumvarpi til nýrrar stjórnarskrár frá 2006, vönduðu frumvarpi, sem ráðgert var, að Færeyingar fengju að ganga til þjóðaratkvæðis um 2010. Það heit var þó ekki efnt, þar eð allir þrír stjórnmálaflokkarnir, sem stóðu að loforðinu um þjóðaratkvæði (Jafnaðarflokkurinn, Sambandsflokkurinn og Fólkaflokkurinn), sneru baki við eigin afkvæmi. Ný ríkisstjórn Sambandsflokksins, Fólkaflokksins og tveggja annarra flokka var mynduð 2011, og hún hefur ekki heldur í hyggju að leyfa þjóðinni að ráða málinu til lykta. Að lofa þjóðaratkvæði um tiltekið mál og hætta síðan við er næsti bær við valdarán.
Forsagan er fróðleg. Færeyska stjórnlagafrumvarpið er skilgetið afkvæmi hrunsins í Færeyjum 1989-94, þegar landsframleiðsla eyjanna dróst saman um þriðjung líkt og gerðist í Sovétríkjunum um sama leyti. Það er mesti samdráttur í framleiðslu, sem sögur fara af í okkar heimshluta á friðartímum. Stjórnarskrár hafa oft verið endurskoðaðar eða skrifaðar að loknu hruni eða sambærilegum atvikum. Stjórnarskrár eru sárasjaldan samdar upp úr þurru.
Eftir fáein erfið ár vegna kreppunnar og eftirleiksins, þ.m.t. umdeild afskipti dönsku stjórnarinnar af endurreisn færeysks efnahagslífs og gerspillts stjórnmálalífs, var mynduð samsteypustjórn þriggja aðskilnaðarflokka (Þjóðveldisflokksins, Fólkaflokksins og Sjálfstýrisflokksins). Allir þessir flokkar vilja, að Færeyingar taki sér fullt sjálfstæði. Stjórn þessara flokka tók frumkvæðið 1998 að undirbúningi stjórnarskrár, hinnar fyrstu handa Færeyjum. Auk fulltrúa allra stjórnmálaflokka skipaði ríkisstjórnin til setu í stjórnarskrárnefndinni sérfræðinga í lögum, félagsvísindum og sögu.
Margir glöggir Færeyingar þóttust sjá strax í upphafi, að aðild stjórnmálaflokkanna að samningu nýrrar stjórnarskrár bæri dauðann í sér. Þessi skoðun helgaðist sumpart af aðkomu þeirra stjórnmálamanna, sem báru ábyrgð á hruninu 1989-94, og sumpart af djúpstæðum og gamalgrónum ágreiningi milli aðskilnaðarflokkanna og sambandsflokkanna, sem vilja fyrir alla muni halda sambandinu við Danmörku m.a. til að geta kreist sem mest fé út úr Dönum.
Eftir nokkrar atrennur skilaði færeyska stjórnarskrárnefndin 2006 frumvarpi til ríkisstjórnarinnar, verkbeiðandans. Frá þeim tíma hefur frumvarpið verið rætt þrotlaust í lögþinginu og nefndum þess. Ólíkt frumvarpi Stjórnlagaráðs hér heima spratt færeyska frumvarpið ekki af þjóðfundi og þjóðkjöri til stjórnlagaþings. Færeyska frumvarpið skorti kjölfestu meðal fólksins og varð því að stefnulausu rekaldi í meðförum lögþingsins. Mörgum sýnist, að færeyska tilraunin hafi frá upphafi verið dæmd til að mistakast líkt og Alþingi hefur mistekizt að endurskoða í heild sinni stjórnarskrá Íslands allar götur frá 1944. Þetta er gamall vandi: þingmenn og stjórnarskrár eru varasöm blanda af þeirri einföldu ástæðu, að stjórnarskrám er m.a. ætlað að halda aftur af þingmönnum og öðrum stjórnvöldum og setja þeim reglur.
Það væri sök sér, ef færeyska lögþingið saltaði frumvarp þingmanna og sérfræðinga og sviki gefin loforð um að leggja málið í dóm þjóðarinnar eins og margt bendir til, að verða muni í Færeyjum. Hitt væri mun alvarlegra brot, ef Alþingi sviki íslenzku þjóðina um þá þjóðaratkvæðagreiðslu, sem búið er að lofa um frumvarp Stjórnlagaráðs, óbreytt eða með einhverjum breytingum í samráði við ráðið. Frumvarp Stjórnlagaráðs er sprottið af löngu lýðræðislegu ferli, ekki bara af samþykktum Alþingis og starfi stjórnlaganefndar, heldur einnig af þúsund manna þjóðfundi, kosningu til Stjórnlagaþings og starfi Stjórnlagaráðs, sem fyrst var kjörið af þjóðinni og síðan skipað af Alþingi og skilaði Alþingi frumvarpi með einróma samþykkt að baki. Alþingi hefur ekki leyfi til að sjá nú eftir öllu saman og hætta við að halda þjóðaratkvæðagreiðslu um frumvarpið.
Alþingi sækir umboð sitt til þjóðarinnar, ekki öfugt. Þjóðin verður að fá að fjalla um frumvarp Stjórnlagaráðs, ekki aðeins af því að það er rétt og eðlileg málsmeðferð og 75% þjóðarinnar segjast vilja það, heldur einnig af því að því hefur verið lofað. Orð skulu standa.