Mannréttindakaflinn
Sú skoðun hefur heyrzt, að mannréttindakaflinn í frumvarpi Stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár mætti vera styttri. Kaflinn geymir 31 grein, þ.m.t. greinar um auðlindir í þjóðareigu, náttúru Íslands og umhverfisvernd. Kaflinn ber því heitið Mannréttindi og náttúra.
Eitt dæmið, sem nefnt hefur verið, snýst um ákvæðin um rétt til lífs: „Allir hafa meðfæddan rétt til lífs.“ (7. grein) og um bann við dauðarefsingu: „Í lögum má aldrei mæla fyrir um dauðarefsingu.“ (29. grein). Er þetta tvítekning? Nei, segi ég, þetta er árétting.
Áréttingin um bann við dauðarefsingu er í frumvarpinu af ásettu ráði, þar eð sú skoðun kynni annars einhvern tímann að skjóta upp kollinum, að meðfæddur réttur til lífs dugi ekki undir öllum kringumstæðum til að girða fyrir lagasetningu, sem leyfir dauðarefsingu. Fyrir þessa hættu vildi Stjórnlagaráð girða.
Réttur til lífs er hins vegar í sókn. Hann naut verndar í þriðju hverri stjórnarskrá 1946, en hann nýtur nú verndar í fjórum af hverjum fimm stjórnarskrám (78%). Bann við dauðarefsingu var að finna í tíundu hverri stjórnarskrá 1946, en slíkt bann er nú að finna í fjórðu hverri stjórnarskrá (24%). Sumar stjórnarskrár geyma hvorugt ákvæðið. Af þessu má sjá, að sumar aðrar stjórnarskrár geyma bæði ákvæðin hlið við hlið til áréttingar og öryggis. Stjórnlagaráð kaus að fara þá leið í samræmi við erlendar fyrirmyndir.
Skv. nýrri tölfræðilegri úttekt á mannréttindaákvæðum í stjórnarskrám heimsins eftir Benedikt Goderis í Oxfordháskóla og Háskólanum í Tilburg í Hollandi og Mila Versteeg í Háskólanum í Virginíu í Bandaríkjunum hefur mannréttindaákvæðum af ýmsu tagi fjölgað smátt og smátt frá 1946, einkum hin síðustu ár. Undantekningarnar frá þessari almennu reglu eru sárafáar.
Réttur manna til að bera vopn hefur t.d. verið skertur. Vopnaburður naut verndar í tíundu hverri stjórnarskrá 1946, en nú (2006) aðeins í fimmtugustu hverri stjórnarskrá (nánar tiltekið í þrem löndum: Bandaríkjunum, Gvatemala og Mexíkó). Annað sjaldgæft dæmi um skerðingu réttinda varðar eignarréttinn. Bann við eignarnámi í þágu almannahagsmuna var að finna í þriðju hverri stjórnarskrá 1946 (35%), en er nú að finna í sjöttu hverri stjórnarskrá (15%).
Annað dæmi um nauðsynlega áréttingu, sem ekki verður með góðu móti kölluð tvítekning, snýst um jafnréttisákvæðið (6. grein): „Öll erum við jöfn fyrir lögum og skulum njóta mannréttinda án mismununar, svo sem vegna kynferðis, aldurs, arfgerðar, búsetu, efnahags, fötlunar, kynhneigðar, kynþáttar, litarháttar, skoðana, stjórnmálatengsla, trúarbragða, tungumáls, uppruna, ætternis og stöðu að öðru leyti. Konur og karlar skulu njóta jafns réttar í hvívetna.“ Takið eftir síðusta málsgreininni. Hún er höfð með til að árétta mikilvægi jafnréttis kynjanna. Þegar jafnrétti kynjanna verður loksins komið í höfn í reynd, verður viðbótin e.t.v. óþörf.
Tölurnar um inntak stjórnarskráa úti í heimi tala skýru máli. Almennt jafnræðisákvæði var að finna í 70% allra stjórnarskráa 1946 og stendur nú í nær öllum stjórnarskrám (97%). Sérstakt ákvæði um jafnrétti kynjanna var aðeins að finna í sjöundu hverri stjórnarskrá 1946 (14%) og er nú að finna í sex af hverjum sjö stjórnarskram (86%). Langflestum þjóðum finnst rétt að hafa bæði ákvæðin inni hlið við hlið.
Tölfræðiúttektin, sem hér er vísað til, tilgreinir 108 ólík mannréttindaákvæði, sem nær öll hafa rutt sér til rúms í æ fleiri stjórnarskrám undangengin ár. Af þessum fjölda ólíkra ákvæða um mannréttindi má ráða, að mannréttindakaflinn í frumvarpi Stjórnlagaráðs, sem heitir „Mannréttindi og náttúra“ til að undirstrika tengslin milli mannréttinda, auðlindastjórnar og náttúruverndar og hefur að geyma 31 grein, getur ekki talizt óhóflega langur í alþjóðlegu samhengi. Hann hefði getað orðið mun lengri. Stjórnlagaráð fór milliveginn.