Leiðrétting?
Tillögur ríkisstjórnarinnar um leiðréttingu húsnæðisskulda heimilanna vekja áleitnar spurningar.
Skoðum verklagið fyrst. Ríkisstjórnin felur einkafyrirtæki, Analytica, að meta áhrif fyrirhugaðrar leiðréttingar. Með því er ríkisstjórnin í reyndinni að lýsa því yfir, að hún vantreysti stjórnkerfi ríkisins. Ríkisstjórnin hefði getað aflað tillögum sínum trausts með því t.d. að leggja strax fram umsögn AGS, sem hefur lagt drjúgan skerf til hagstjórnarinnar frá hruni auk lánsfjár, eða umsagnir annarra óháðra sérfræðinga, en ríkisstjórnin virðist ekki heldur treysta AGS eða óháðum sérfræðingum. Það er ekki traustvekjandi verklag.
Ekki er annað að sjá en að 80 milljarðar króna lendi á skattgreiðendum næstu fjögur ár, þar eð ekkert segir í tillögunum um fjármögnun lækkunar höfuðstóls húsnæðislána um þessa 80 milljarða, þ.e. 20 milljarða á ári 2014-2017. Þessir 80 milljarðar hljóta að þurfa að skila sér til heimilanna með auknum niðurskurði ríkisútgjalda, aukinni skattheimtu eða aukinni skuldsetningu ríkisins, og er þó ekki á neitt af því bætandi eins og sakir standa.
Því vekur eftirtekt, að í skýrslu Analytica stendur:
„Skv. tillögum sérfræðingahópsins er gert ráð fyrir að skuldaleiðréttingarhluti aðgerðanna verði ekki fjármagnaður með peningaprentun og að ekki myndist halli á ríkissjóði beinlínis vegna þessara aðgerða. Hins vegar verður ríkissjóður af framtíðartekjum af úttekt séreignarsparnaðar sem nú rennur til höfuðstólslækkunar lána. Ekki er gert ráð fyrir að til þurfi að koma ríkisábyrgð eða sérstök skuldsetning ríkissjóðs vegna aðgerðanna.“
Þessar forsendur Analytica fá ekki staðizt, hvort sem 80 milljarðarnir skila sér eða ekki utan úr heimi, t.d. frá erlendum vogunarsjóðum í gegnum þrotabú bankanna í samræmi við kosningaloforð Framsóknar í vor leið, en um það er þó ekkert sagt í gögnum málsins. Analytica virðist sjást yfir það lykilatriði, að fjármögnun ríkissjóðs gegnum þrotabú bankanna er tæknilega ígildi peningaprentunar af hálfu Seðlabanka Íslands og því ávísun á aukna verðbólgu og viðskiptahalla eins og Gunnar Tómasson hagfræðingur hefur ítrekað bent á. Mat Analytica á áhrifum leiðréttingarinnar (engin teljandi áhrif á verðbólgu, gengi o.s.frv.) er því ekki trúverðugt. Fróðlegt væri að sjá mat AGS á þessum atriðum – og ekki vanþörf á, úr því að Þjóðhagsstofnun var lögð niður fyrir meira en áratug.
Kynningu á tillögum ríkisstjórnarinnar fylgir óljóst tal um skattlagningu bankanna. Þetta tal er ábyrgðarlaust, úr því að ríkisstjórnin hefur ekki lagt fram neinar tillögur um framtíðarskipan bankamálanna. Bankarnir standa í rauninni á brauðfótum vegna afskrifta, vanskila og lögbrota á liðinni tíð, en þeir græða samt sem stendur á tá og fingri, þar eð þeir þurfa ekki nú frekar en endranær að sæta erlendri samkeppni. Þeir græða með gamla laginu, þ.e. á kostnað viðskiptavina sinna með því að greiða innstæðueigendum hverfandi vexti og taka háa vexti af útlánum undir verndarvæng ríkisins. Bankaskattur er því að óbreyttu fyrirkomulagi bankamálanna skattur á venjulegt fólk og fyrirtæki í innlyksa viðskiptum við bankana.
Að hluta snýst fyrirhuguð leiðrétting um að leyfa skuldugum heimilum að létta á skuldum sínum í þrjú ár með því að greiða þær niður frekar en að byggja upp séreignarsparnað. Þennan hluta leiðréttingarinnar þurfa heimilin sjálf að bera, þar eð þau munu þá eiga minni lífeyri en ella þegar fram í sækir. Þessu fylgir þó svolítil meðgjöf frá ríkinu að því leyti, að væri séreignarsparnaðurinn leystur út jafnharðan til annarra nota, þyrfti skv. lögum að greiða af honum tekjuskatt. Ríkið verður því af skatttekjum sem þessu nemur í framtíðinni, og bilið þarf að brúa með nýrri skattheimtu, skuldasöfnun eða niðurskurði útgjalda. Umfang þess hluta fjármögnunarinnar er ekki auðvelt að meta löngu fyrir fram. Ríkisstjórnin hefði getað reynt að afla trausts á tillögum sínum með því að leggja einnig fram tillögur um framtíðarskipan bankamála, verðtryggingar, afnám gjaldeyrishafta o.fl., svo að fólkið og fyrirtækin í landinu þyrftu ekki að óttast, að allt sæki aftur fljótlega í gamla farið. Engum slíkum tillögum er þó til að dreifa. Enn hallar mjög á lántakendur í bankaviðskiptum. Þessa slagsíðu þarf að leiðrétta án frekari tafar eins og m.a. Lýðræðisvaktin lagði til fyrir kosningar. Sé það ekki gert, getur aukin verðbólga með óbreyttri verðtryggingu á skömmum tíma étið upp allan hugsanlegan ávinning heimilanna af fyrirhugaðri leiðréttingu, komi hún til framkvæmda fyrir tilstuðlan Alþingis án nauðsynlegra viðbótarráðstafana. Fari svo, mun leiðréttingin reynast skammgóður vermir.