Frumvarp Stjórnlagaráðs: Hvað gerist næst?
Hvernig ætti Alþingi helzt að meðhöndla frumvarp Stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár, svo að vel færi í samræmi við upphaflegan ásetning þingsins? Ég leyfi mér að reifa aðdragandann. Í ljósi langrar reynslu sagði Alþingi sig frá endurskoðun stjórnarskrárinnar og fól heldur sérstaklega kjörnum fulltrúum þjóðarinnar að vinna verkið. Í þessu skyni ákvað Alþingi að (a) skipa stjórnlaganefnd og fela henni að halda þúsund manna þjóðfund og semja að honum loknum skýrslu með hugmyndum handa Stjórnlagaþingi, (b) halda kosningu til Stjórnlagaþings og (c) skipa Stjórnlagaráð á grundvelli úrslita kosningarinnar til Stjórnlagaþings.
Þrem markmiðum þarf að ná samtímis til að halda tryggð við upphaflegan ásetning Alþingis um endurskoðun stjórnarskrárinnar.
1. Þjóðin þarf að fá að greiða atkvæði um frumvarp Stjórnlagaráðs óbreytt eða með breytingum, sem ráðið hefur fyrir sitt leyti fallizt á í samræmi við skilabréf ráðsins til Alþingis 29. júlí 2011. Þennan rétt má ekki hafa af kjósendum, ekki frekar en stætt þætti á að hafa af þjóðinni réttinn til að greiða atkvæði um væntanlegan samning um aðild Íslands að ESB.
2. Alþingi getur einnig áskilið sér rétt til að leggja sín sjónarmið í dóm kjósenda, þótt ekki kunni að þykja fara vel á, að Alþingi skipti sér af efni stjórnarskrárinnar, þar eð henni er öðrum þræði ætlað að skilgreina hlutverk Alþingis og setja því skorður. Alþingi getur, standi vilji þingsins til þess, veitt kjósendum færi á að greiða atkvæði um einstakar breytingatillögur þingsins við frumvarp Stjórnlagaráðs. Fyrst þyrfti Alþingi að samþykkja slíkar breytingatillögur.
3. Þjóðin þarf að eiga rétt á að halda gildandi stjórnarskrá frá 1944. Það getur hún gert með því að hafna frumvarpi Stjórnlagaráðs.
Með þjóðaratkvæðagreiðslu og þessi þrjú markmið að leiðarljósi getur Alþingi veitt kjósendum færi á að velja milli þriggja kosta. Þeir eru:
a) Frumvarp Stjórnlagaráðs óbreytt (eða með breytingum, sem ráðið hefur fyrir sitt leyti fallizt á) verður ný stjórnarskrá lýðveldisins Íslands;
b) Frumvarp Stjórnlagaráðs verður ný stjórnarskrá með breytingum, sem samþykktar eru í þjóðaratkvæðagreiðslunni; og
c) Frumvarpi Stjórnlagaráðs er hafnað, og stendur þá gildandi stjórnarskrá óbreytt.
Þessi framkvæmd er vandalaus svo fremi þess sé gætt, að breytingatillögur Alþingis raski ekki frumvarpi Stjórnlagaráðs eða innbyrðis samhengi frumvarpsins. Sem dæmi um vandalausa breytingatillögu, sem fram kynni að koma á Alþingi, má nefna þessa: „Í 79. grein um kjörtímabil forseta Íslands falla burt orðin: „Forseti skal ekki sitja lengur en þrjú kjörtímabil.““ Brottfall þessa ákvæðis um, að forsetinn skuli ekki sitja lengur en þrjú kjörtímabil, raskar ekki frumvarpinu. Annað dæmi: „13. grein um bann við herskyldu („Herskyldu má aldrei í lög leiða.“) fellur brott.“ Brottfall þessa ákvæðis um bann við herskyldu myndi engu ósamræmi valda í textanum, sem eftir stæði. Hyggilegt væri að hafa slíkar breytingatillögur sem fæstar til að flækja ekki atkvæðagreiðsluna.
Það fyrirkomulag, sem hér er lýst, var í grófum dráttum viðhaft við endurskoðun og samþykkt stjórnarskrár Bandaríkjanna 1787-88 að öðru leyti en því, að þing ríkjanna, sem voru þá þrettán talsins, ásamt sérkjörnum viðbótarfulltrúum í sumum ríkjanna þurftu að samþykkja frumvarpið. Meirihlutasamþykki níu ríkja af þrettán dugði til þess, að frumvarpið teldist samþykkt. Níunda ríkið samþykkti frumvarpið níu mánuðum eftir að stjórnlagaþingið gekk frá frumvarpinu. Þrem mánuðum síðar, ári eftir að stjórnlagaþingið lauk sínu verki, staðfesti Bandaríkjaþing, að frumvarpið hefði hlotið samþykki. Stjórnlagaþingið hafði tekið sér fjóra mánuði til að semja frumvarpið, svo að allur ferillinn tók sextán mánuði. Allar breytingatillögur við frumvarpið, sem fram höfðu verið bornar á Bandaríkjaþingi, voru felldar í þinginu. Sumar þessara tillagna náðu nokkru síðar fram að ganga og urðu viðaukar við stjórnarskrána.