Fleiri hagnýtar ástæður
Mig langar enn að benda lesendum mínum á ýmsar hagnýtar ástæður til þess að fara á kjörstað 20. október og greiða atkvæði með frumvarpi Stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár, þar eð frumvarpið felur í sér verulegar réttarbætur handa fólkinu í landinu.
Frumvarpið kveður á um, að 10% atkvæðisbærra manna geti knúið fram þjóðaratkvæðagreiðslur um tiltekin mál og tekið þau þannig úr höndum Alþingis. Þetta er gagnger breyting frá ríkjandi skipan, þar sem Alþingi eitt getur mælt fyrir um þjóðaratkvæðagreiðslur. Frumvarp Stjórnlagaráðs felur í sér, að Alþingi þarf að skila valdi sínu til þjóðarinnar og lúta vilja hennar, þegar hún ákveður sjálf, að svo skuli vera. Enda segir í 2. grein frumvarpsins: „Alþingi fer með löggjafarvaldið í umboði þjóðarinnar.“ Þetta ákvæði kemur í stað svohljóðandi ákvæðis í gildandi stjórnarskrá: „Alþingi og forseti Íslands fara saman með löggjafarvaldið.“ Hagnýtt gildi breytingarinnar er, að þjóðaratkvæðagreiðslur verða trúlega tíðari en áður og þingstörfin að því skapi léttari. Skv. ákvörðun Alþingis mun kjósendum í í þjóðaratkvæðagreiðslunni 20. október veitast kostur á að hækka hlutfall kosningabærra manna, sem þarf til að knýja fram þjóðaratkvæði, úr 10% í 15%. Það er bitamunur en ekki fjár. Frumvarpið tryggir, að Ísland gengur ekki í ESB eða önnur slík bandalög nema þjóðin leggi blessun sína yfir inngönguna í almennri atkvæðagreiðslu. Frumvarpinu er m.ö.o. ætlað að veita fólkinu í landinu vernd gegn ofríki stjórnvalda, en ekki gegn sjálfu sér. Þjóðin þarf að geta ráðið helztu málum sín sjálf.
Frumvarp Stjórnlagaráðs mælir fyrir um persónukjör til Alþingis við hlið listakjörs. Í 39. grein frumvarpsins segir: „Kjósandi velur með persónukjöri frambjóðendur af listum í sínu kjördæmi eða af landslistum, eða hvort tveggja. Honum er og heimilt að merkja í stað þess við einn kjördæmislista eða einn landslista, og hefur hann þá valið alla frambjóðendur listans jafnt.“ Í þessu felst, að kjósandinn getur kosið frambjóðendur þvert á lista. Þessu ákvæði er ætlað að bæta mannvalið á Alþingi með því að draga úr veldi stjórnmálaflokka og getu þeirra til að útvega slökum frambjóðendum örugg þingsæti.
Tvö mikilvæg nýmæli eru í forsetakafla frumvarpsins. Í fyrsta lagi kveður frumvarpið á um, að forsetinn skuli hafa meiri hluta kjósenda að baki sér: „Kjósendur skulu raða frambjóðendum, einum eða fleirum að eigin vali, í forgangsröð. Sá er best uppfyllir forgangsröðun kjósenda, eftir nánari ákvæðum í lögum, er rétt kjörinn forseti.“ Vænleg leið til að ná þessu marki er STV-aðferðin, sem notuð var í kosningunni til stjórnlagaþings 2010. Í annan stað segir í frumvarpinu: „Forseti skal ekki sitja lengur en þrjú kjörtímabil.“ Með þessu móti er girt fyrir þrásetu forseta í embætti. Í 76. grein segir: „Forseti Íslands er þjóðhöfðingi lýðveldisins. Hann er þjóðkjörinn.“ Þetta grundvallarákvæði er efnislega óbreytt frá 1944 og tryggir, að þjóðin, ekki þingið, kýs forsetann. Orðalagið í 3. grein gildandi stjórnarskrár er: „Forseti Íslands skal vera þjóðkjörinn.“ Þar segir ekkert um, að forsetinn sé þjóðhöfðingi.
Í 6. grein segir svo: „Öll erum við jöfn fyrir lögum og skulum njóta mannréttinda án mismununar, svo sem vegna kynferðis, aldurs, arfgerðar, búsetu, efnahags, fötlunar, kynhneigðar, kynþáttar, litarháttar, skoðana, stjórnmálatengsla, trúarbragða, tungumáls, uppruna, ætternis og stöðu að öðru leyti. Konur og karlar skulu njóta jafns réttar í hvívetna.“ Takið eftir banninu gegn mismunun vegna stjórnmálatengsla. Það er nýmæli og helgast af römmum klíkuskap frá fyrstu tíð á vettvangi stjórnmálanna. Takið einnig eftir því, að kvenréttindi eru tvítekin til áherzluauka.
Í 64. grein segir: „Alþingi getur skipað nefndir til að rannsaka mikilvæg mál er almenning varða.“ Rannsóknarnefnd Alþingis vegna hrunsins vísar veginn. Ærin eru tilefnin fyrr og nú.
Enn eru ótaldar ýmsar hagnýtar ástæður til að fara á kjörstað 20. október, t.d. ákvæði frumvarps Stjórnlagaráðs gegn spilltum embættaveitingum og gegn leynd yfir opinberum upplýsingum. Hvort viljum við heldur: Gruggugt vatn með gamla laginu eða gegnsæi?