Ekkert skiptir meira máli
Hvað skiptir meira máli á vettvangi stjórnmálanna en að virða eftirsókn þjóðarinnar eftir nýrri stjórnarskrá? – skýran vilja eins og hann birtist í þjóðaratkvæðagreiðslunni 2012 og aftur í tveim nýjum skoðanakönnunum á þessu ári.
Ekkert – ekkert! – skiptir meira máli að minni hyggju.
Alþingi bauð kjósendum 2012 til mikilvægustu atkvæðagreiðslu sem fram hefur farið í landinu, sannkallaðrar lýðræðisveizlu þar sem kjósendur fengu færi á að segja hug sinn til gamalgróinna ágreiningsefna milliliðalaust, þ.e. án þess að stjórnmálaflokkarnir hefðu smalað á kjörstað og haldið uppi linnulausum áróðri kostuðum af harðdrægum hagsmunasamtökum. Peningar komu hvergi við sögu. Þetta var þjóðaratkvæðagreiðsla eftir reglunni: Einn maður, eitt atkvæði. Úrslitin reyndust vera í fullu samræmi við þá vitneskju sem fyrir lá skv. ítrekuðum skoðanakönnunum um afstöðu kjósenda til helztu mála svo sem auðlinda í þjóðareigu og jafns vægis atkvæða.
Úrslitin þurftu ekki að koma neinum á óvart þar eð frumvarp Stjórnlagaráðs til nýrrar stjórnarskrár speglaði þjóðarviljann. Þess var vandlega gætt að hafa frumvarpið í sem fyllstu samræmi við niðurstöðu þjóðfundarins 2010 þar sem fulltrúarnir höfðu verið valdir af handahófi úr þjóðskrá. Hefðu kjósendur hafnað nýju stjórnarskránni 2012 hefðu þeir komið aftan að sjálfum sér. Það gerðu þeir ekki. Þeir reyndust fyllilega samkvæmir sjálfum sér. Frumvarpið hlaut stuðning 67% kjósenda. Auðlindaákvæðið hlaut stuðning 83% kjósenda. Skýrari gat niðurstaðan varla verið. Þjóðin hafði talað. Þinginu bar að hlýða. Möglunarlaust, líkt og Bandaríkjaþing gerði 1787.
Hvað segir auðlindaákvæðið? Það segir einkum tvennt. Annars vegar þetta: „Auðlindir í náttúru Íslands, sem ekki eru í einkaeigu, eru sameiginleg og ævarandi eign þjóðarinnar. Enginn getur fengið auðlindirnar, eða réttindi tengd þeim, til eignar eða varanlegra afnota og aldrei má selja þær eða veðsetja.“ Og hins vegar þetta: „Stjórnvöld geta á grundvelli laga veitt leyfi til afnota eða hagnýtingar auðlinda eða annarra takmarkaðra almannagæða, gegn fullu gjaldi og til tiltekins hóflegs tíma í senn. Slík leyfi skal veita á jafnræðisgrundvelli og þau leiða aldrei til eignarréttar eða óafturkallanlegs forræðis yfir auðlindunum.“
Fulltrúi Vinstri grænna á Alþingi breytti „fullu gjaldi“ í „eðlilegt gjald“ þvert gegn rökstuddum tilmælum Stjórnlagaráðs. Fyrir þingmanninum vakti trúlega að blíðka útvegsmenn með því að reyna að tryggja þeim stjórnarskrárvarinn afslátt af fullu gjaldi. Réttast væri að færa orðalagið aftur í upprunalegt horf. Stjórnarskrárnefnd Alþingis 2013-2016 gerði síðan fyrir luktum dyrum aðra tilraun til að úrbeina auðlindaákvæðið enn frekar og tvö önnur ákvæði til viðbótar, en atlagan mistókst eins og vita mátti og var aðstandendum sínum til minnkunar.
Í janúar 2017 gerði Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands könnun á afstöðu kjósenda til nýju stjórnarskrárinnar. Frá þeirri könnun var ekki sagt opinberlega af einhverjum ástæðum, en hún sýndi að 72% þeirra sem tóku afstöðu lýstu sig hlynnta því að „á komandi löggjafarþingi verði lagt fram frumvarp að nýrri stjórnarskrá byggt á tillögu stjórnlagaráðs frá 2011“. Í september s.l. birti MMR síðan niðurstöður nýrrar könnunar sem tekur af öll tvímæli um afstöðu kjósenda.
Þar kemur m.a. þetta fram:
· 70% þeirra sem taka afstöðu telja „mikilvægt að fá nýja stjórnarskrá á næsta kjörtímabili“.
· Stuðningurinn er mikill úti á landi (63%) og enn meiri á höfuðborgarsvæðinu (74%).
· Meiri hluti stuðningsmanna allra flokka nema Sjálfstæðisflokksins styðja nýja stjórnarskrá. Stuðningurinn er mestur meðal stuðningsmanna Pírata (99%) og Samfylkingar (98%), næstmestur meðal þeirra sem styðja Vinstri græna (92%), næst koma stuðningsmenn Viðreisnar (61%) og þá Framsóknar (55%). Þeir sem styðja Sjálfstæðisflokkinn reka lestina (19%). Björt framtíð var ekki skráð sérstaklega.
· Stuðningurinn er meiri meðal lágtekjufólks (78%) en meðal hátekjufólks (67%).
· Aðeins tveir hópar hafa á að skipa fleiri andstæðingum nýju stjórnarskrárinnar en stuðningsmönnum. Annar er Sjálfstæðisflokkurinn sem þegar hefur verið nefndur (19%). Hinn hópurinn er – haldið ykkur nú fast! – stjórnendur og æðstu embættismenn; innan við helmingur þeirra styður nýja stjórnarskrá (43%).
Sjálfstæðisflokkurinn hefur málað sig út í horn. Nýs Alþingis bíður að setja Sjálfstæðisflokkinn til hliðar eins og hann setti Framsókn til hliðar af hliðstæðu tilefni 1942 og 1959. Við þurfum nýja ríkisstjórn sem staðfestir nýja stjórnarskrá án frekari tafar og tilrauna til skemmdarverka. Þá mun þjóðin geta fagnað 100 ára afmæli fullveldisins 1. desember 2018 með sæmd.