Árinni kennir illur ræðari

Í skýrslu Ingibjargar Sólrúnar Gísladóttur fyrrum utanríkisráðherra fyrir Rannsóknarnefnd Alþingis 17. júlí 2009 segir svo á bls. 25 (8. bindi, bls. 140): „eftir á koma menn og segjast hafa varað við og séð hvað var að gerast – tveir sem hafa gert það, annar Robert Wade og hinn Þorvaldur Gylfason. Þetta voru báðir menn sem höfðu mjög greiðan aðgang að mér, sem ég var í persónulegum samskiptum við, og að þeir kæmu á framfæri þeim upplýsingum við mig að bankakerfið okkar væri komið að fótum fram, eða í mikilli hættu, það gerðu þeir ekki.“

Hinn 7. apríl 2008, hálfu ári fyrir hrun, sendi ég Ingibjörgu, Geir Haarde forsætisráðherra og þrem þingmönnum stjórnarandstöðunnar grein, sem birtist þann dag í alþjóðlega vefritinu Vox. Greinin birtist síðan í íslenzkri þýðingu undir heitinu „Á þunnum ís?“ hér í Fréttablaðinu 19. apríl 2008. Þar segir: „erlendar skammtímaskuldir bankakerfisins voru í árslok 2007 fimmtán sinnum meiri en gjaldeyrisforði Seðlabankans. Í ljósi þess lærdóms, sem dreginn var af fjármálakreppunni í Asíu 1997-1998, hefði þetta ekki átt að geta gerzt. Stjórnvöld hefðu átt að standa í veginum. Hér er ekki litið í baksýnisspegil. Ríkisstjórnin og Seðlabankinn voru hvað eftir annað vöruð við, opinberlega og afdráttarlaust. Svar þeirra var, að Ísland sé ekki Taíland.“ Eini þingmaðurinn, sem kvittaði fyrir sendinguna, var Jón Magnússon hæstaréttarlögmaður. Hin þögðu.

Ég hef birt vikulega pistla hér í Fréttablaðinu síðan í febrúar 2003 og auk þess oft komið fram í öðrum miðlum, útvarpi og sjónvarpi. Því er hægt um vik að ganga úr skugga um, hvað ég skrifaði um efnahagsmálin og bankana og hvenær í aðdraganda hrunsins, auk þess sem pistlar mínir eru allir aðgengilegir ýmist á vefsetri mínu eða í síðasta ritgerðasafni mínu, Tveir heimar (2005).

Ég hef aldrei sótzt eftir að lýsa skoðunum mínum í einkasamtölum við stjórnmálamenn, utan einu sinni. Það var fyrir kosningarnar 2007. Þá bauð ég Ingibjörgu Sólrúnu í kaffi til að hvetja hana til að undirbúa samstjórn Samfylkingar og VG eftir kosningar með því að leggja fram sameiginlega stefnuskrá og lofa því fyrir kosningar að mynda slíka stjórn til að bægja Sjálfstæðisflokknum og Framsóknarflokknum frá völdum. Um það leyti var mér boðið á fáeina fundi Ingibjargar, sem var þá formaður Samfylkingarinnar, með nokkrum öðrum hagfræðingum og öðru fólki og einu sinni eftir kosningar 2007, eftir að Samfylkingin gekk til samstarfs við Sjálfstæðisflokkinn. Í gegnum tíðina hef ég stöku sinnum fengið slíkar kvaðningar frá flestum stjórnmálaflokkum eða flokksfélögum, yfirleitt þegar þeir eru í stjórnarandstöðu, og ég hef reynt að taka þeim öllum vel og hjálpsamlega. Þar eð tillaga mín um nauðvarnarsamstarf vinstri flokkanna vakti engin viðbrögð, birti ég hana hér í Fréttablaðinu nokkru síðar („Við myndum stjórn“ 19. apríl 2007).

Í skýrslu Styrmis Gunnarssonar fyrrum ritstjóra Morgunblaðsins fyrir Rannsóknarnefnd Alþingis 1. október 2009 segir svo á bls. 1–2 (8. bindi, bls. 179). „[É]g er búinn að fylgjast með þessu í 50 ár. Þetta er ógeðslegt þjóðfélag, þetta er allt ógeðslegt. Það eru engin prinsipp, það eru engar hugsjónir, það er ekki neitt. Það er bara tækifærismennska, valdabarátta.“

Afdráttarlaus játning Styrmis Gunnarssonar vekur eftirtekt og umhugsun. Hvers vegna lá ritstjórinn á þessari skoðun sinni í hálfa öld? Hann þekkir vel til íslenzkra stjórnmála og hvergi betur en í Sjálfstæðisflokknum. Hann kemst svo harkalega að orði nú, þegar öllum eru orðin ljós verk valdaklíkunnar, sem ráðið hefur lögum og lofum í flokknum. Styrmir Gunnarsson var innsti koppur í búri Sjálfstæðisflokksins og nátengdur þessari valdaklíku. Játning Styrmis hlýtur að lýsa fyrst og fremst því ástandi og þeim mönnum, sem hann þekkir vel úr návígi. Styrmir Gunnarsson kaus að draga játninguna þar til nú, þegar Rannsóknarnefndin hefur kveðið upp þunga áfellisdóma yfir tveim fyrrum formönnum Sjálfstæðisflokksins auk annarra. Áfelli Rannsóknarnefndarinnar virðist geta leitt til fangelsisdóma, nema forseti Íslands kjósi að náða hina seku. Náðunarvald forsetans nær þó ekki til ráðherra, sem Landsdómur hefur dæmt seka, nema með samþykki Alþingis. Styrmir Gunnarsson hefði mátt leysa fyrr frá skjóðunni. Morgunblaðið mætti temja sér sömu hreinskilni, þótt seint sé.