Bráðum fjögur ár
Vegferðin að nýrri stjórnarskrá hefur í þessari lotu staðið í bráðum fjögur ár. Ferill málsins hefur verið lýðræðislegur með afbrigðum og vakið óskipta athygli og aðdáun úti í heimi. Erlendir fræðimenn hafa lokið lofsorði á frumvarpið, bæði inntak þess og aðferðina við að koma því saman.
Alþingi hóf vegferðina skömmu eftir hrun með því að skipa sjö manna stjórnlaganefnd, þar sem flestir nefndarmenn voru prófessorar og fræðimenn. Stjórnlaganefndin kvaddi saman þjóðfund og bjó málið í hendur þjóðkjörins stjórnlagaþings, sem varð að þingskipuðu Stjórnlagaráði. Til setu þar völdust fjórir prófessorar og fjórir aðrir háskólakennarar, einn þeirra nú einnig nýorðinn prófessor, auk annars fólks úr flestum stéttum samfélagsins. Rödd fræðasamfélagsins heyrðist því ekki síður hátt og snjallt en raddir annarra bæði í stjórnlaganefndinni og Stjórnlagaráði og í samtali ráðsmanna við fólkið í landinu meðan á verkinu stóð. Stjórnlagaráð ráðfærði sig náið við fjölmarga fræðimenn innan lands og utan. Aðrir fræðimenn gátu líkt og aðrir íbúar landsins komið ábendingum sínum á framfæri og gerðu það sumir.
Þegar Stjórnlagaráð hafði samþykkt frumvarp að nýrri stjórnarskrá einum rómi í lok júlí 2011, lagðist Alþingi yfir verkið ásamt fræðimönnum og öðrum sérfræðingum. Að lokinni níu mánaða yfirlegu með tilheyrandi vitnaleiðslum fræðimanna og annarra kvaddi Alþingi saman aukafund Stjórnlagaráðs í marz 2012 til að fjalla um ýmis álitamál varðandi orðalag og efni frumvarpsins. Góð samvinna Alþingis og ráðsins skilaði sér inn í þá gerð frumvarpsins, sem bíður nú afgreiðslu Alþingis fyrir þinglok í byrjun marz 2013, þar á meðal styttra en efnislega óbreytt kosningaákvæði.
Nú eru ekki eftir nema tveir mánuðir af þaulskiplögðu fjögurra ára ferli málsins. Nú er því ekki rétti tíminn til að ræða efnisatriði, hann er liðinn, enda fól Alþingi lögfræðinganefnd að loknum aukafundinum í marz að leggja aðeins til orðalagsbreytingar á frumvarpinu, ekki efnisbreytingar. Alþingi hlýtur að sjá til þess við lokaafgreiðslu málsins, að sú ætlan þingsins gangi eftir.
Ábendingar forseta Íslands um frumvarpið í nýársávarpi eru of seint fram komnar. Forsetanum gafst líkt og öðrum færi á að bera fram efnislegar athugasemdir innan þess tímaramma, sem Alþingi hafði ákveðið, enda þótt færa megi rök að því, að ekki fari vel á slíku, þar eð stjórnarskráin fjallar m.a. um forsetann. Þau rök, að ekki fari vel á, að Alþingi semji stjórnarskrá, þar eð stjórnarskráin fjallar um Alþingi, má m.ö.o. einnig heimfæra á forsetann eins og Gísli Tryggvason lögfræðingur hefur bent á. Alþingi féllst á þessi rök og fól því öðrum að vinna verkið. En jafnvel þótt forsetinn hefði komið sjónarmiðum sínum á framfæri í tæka tíð, hefðu þau engu bætt við eða breytt, þar eð öll atriðin, sem hann nefnir, voru þaulrædd og leidd til lykta á fundum Stjórnlagaráðs.
Málflutningur forseta Íslands um nýja stjórnarskrá vitnar hvorki um ríkan skilning á eða virðingu fyrir leikreglum lýðræðisins. Vilji þings og þjóðar liggur fyrir. Umfjöllun Alþingis um frumvarpið er nú á lokastigi. Lokafrágangur frumvarpsins snýr ekki að efnisatriðum, heldur einungis að orðalagi frumvarpstexta og greinargerðar í samræmi við ábendingar lögfræðinganefndar Alþingis. Tal forseta Íslands um ný efnisatriði nú rétt fyrir leikslok á því ekki vel við og vitnar ekki heldur um næmt tímaskyn. Tal hans um aðfinnslur einstakra fræðimanna eftir dúk og disk á ekki heldur vel við í ljósi þess, hversu ríkan skerf fjölmargir fræðimenn hafa lagt til málsins. Fræðimönnum ber þó að sjálfsögðu ekki öllum saman, ekki frekar en öðru fólki. Ef hlaupa ætti eftir sérskoðunum einstakra fræðimanna, sem hirtu ekki um að láta heyra í sér í tæka tíð, fengi Ísland aldrei nýja stjórnarskrá.
Lestin er komin á teinana. Þjóðin sagði skoðun sína með skýrum og afdráttarlausum hætti í þjóðaratkvæðagreiðslunni 20. október. Alþingis bíður nú það eitt að ganga frá málinu í samræmi við vilja þjóðarinnar. Alþingi getur ef það vill innsiglað lýðræðislega kjölfestu ferlisins með því að leggja endanlega gerð frumvarpsins í dóm þjóðarinnar að nýju samhliða alþingiskosningunum 27. apríl nk. Þar hefur forseti Íslands eitt atkvæði eins og við öll hin.